Atmaca Yetiştiriciliği

Rize Atmaca Yetiştiriciliği

Rize insanının yaşamındaki tutkulardan birisi de atmaca yetiştiriciliğidir. Dağlarda yakalanan atmacalar, özel olarak eğitilip bıldırcın avcılığında kullanılmaktadır. Bu, Rize yöresine özgü yerel aktivitelerdendir.[1]

Atmaca Avcılığı

Doğu Karadeniz’de yakışıklı, gururlu, asil bir atmacayı kolunda taşımak bir ayrıcalıktır. Atmacalar bu yüzden pek çok kişiyi uzun yıllardır peşinden sürüklüyor. Ağustos ayının sonunda, atmaca göçü başlar. Atmacayı yakalamakta yem olarak kullanacağı küçük bir kuş olan kızıl sırtlı örümcek tutulur. “Danaburnu isimli böcek, tuzak olarak kullan kafesin içine konulur. Kafeste sürekli kımıldayan böceği yemek için gelen kuş kafese girer ve yakalanır…” Ona birkaç günde 1.5 metre uzunluğundaki bir sopanın üstünde nasıl duracağı öğretilir. Bekleme yerindeki ağın önünde, havadan geçmekte olan atmacaların görebileceği şekilde sopanın ucunda bekletilir. Eğitimi esnasında gözlerinin üst kısmı yukarıyı görmeyecek şekilde kapatılır. Böylece atmacayı görüp ürkmemesi sağlanır. Rize’den başlayıp Gürcistan sınırının ötesine uzanan bir gelenek atmacacılık ve temelinde bıldırcın avı yatıyor. Avrasya ile Afrika arasındaki önemli göç yolu üzerinde yer alan Doğu Karadeniz yoğun kuş göçüne şahit olur. Güneye doğru inmekte olan sayısız bıldırcın Karadeniz’i uçarak geçer, yorgun bir şekilde sahil boyunca düzlüklere iner ve bir müddet konaklarlar. Aynı tarihlerde, avı bıldırcın ve diğer küçük kuşlar olan yırtıcı kuş atmaca da göç yollarındadır. Bu göçün başladığı ağustos sonları ile bittiği kasım ortalarına kadar devam eden atmacacılık bir gelenek olarak uzun yıllardır uygulanıyor.[2]

Atmaca Eğitimi

Atmacalar orman içerisinde ani dönüşlere imkân sağlayan kanatlara, kuyruğa, güçlü pençelere ve gagaya sahipler. Dişiler mayıs ayında dört ila altı yumurta yapar. Anne atmaca yumurtadan çıkan yavruları beklerken, baba avlanarak yuvaya yiyecek getirir. Atmaca avı için, ormanlık alandaki küçük açıklıkta ağaç dallarını kullanarak gizlenebilecek bir ortam hazırlanır. Hazırlanan ortam, atmacaların göç esnasında sık geçtikleri bir nokta olmalıdır. Atmaca yakalarken kullanacak ağ gerilir. Sopanın ucundaki tuzak kuş ağın önünde oynatılır. Oynayan kuşu kapmak için gelen atmaca bu ağa takılır. Ağdaki atmaca hiç incitmeden çıkarılır. Yakalanan atmacanın genç bir dişi olması tercih edilir. Çünkü genç kuşlar daha kolay eğitilebilir ve erkeklere oranla daha iri bıldırcın avlarlar. Atmacaların çok azı iyi eğitilebiliyor ve atmacacılar yakalanan bir atmacanın eğitilip eğitilemeyeceğini davranışlarından hemen anlaşılabiliyor. Eğer huyları beğenilmez ise, tekrar doğaya geri bırakılır. Ekim ayı bittiğinde bıldırcın geçişi biter. Bu atmaca ile atmacacı arasındaki beraberliğin de sona ermesi demektir. Havanın kötü olmadığı bir gün atmacacı birkaç aydır yanından ayırmadığı atmacasını ve kızıl sırtlı örümcek kuşunu tekrar doğaya salar. Onlar göçlerine devam ederler.[3]

Atmaca Kuşları

Gündüz yırtıcı kuşu olan atmaca, kartalgiller familyasındandır. Bacakları ile kuyrukları vücutlarına oranla uzun olan bu kuş türünün vücudu geniş ve kısadır. Atmacalar bu özellikleri sebebi ile büyük bir hıza ulaşabilmekte ve sık ağaçların olduğu bölgelerde bile manevraları ile sorunsuz bir şekilde uçuş sergileyebilmektedir. Erkek atmacalar dişi atmacalara göre daha küçüktür. 200 ila 300 gram aralığın değişiklik gösteren atmacalar, bu aralıkta bir ağılığa sahiptirler. Üst bölümde ki tüyleri düzgün, siyahımsı kahverengi iken alt tüyleri koyu kahverengi enine çizgiler şeklindedir. Gözlerinin üzerinde beyaz çizgiler bulunmaktadır ve bunlar oldukça dikkat çekmektedir. Göz, ayak ve gagaları sarı renktedir. Yararlı kuşlar içinde olan atmacaların ömürleri ise yaklaşık olarak 11 yıl kadardır.[4]

Yaşam Şekli

Avlanarak beslenen bu kuşlar, kısa sürede büyük hızlara erişebilmektedirler. Ormanlarda yaşamlarını sürdüren atmacalar, dünyada nerede ormanlık alan varsa orada bulunmaktadır. Yoğun olarak görüldüğü bölgeler ise Kuzeybatı Afrika ve Avrupa’nın ılıman bölgeleri ile tüm Asya’dır. İçi dallardan yumuşak bir astarlar kaplanmış yuvalarını büyük ağaçlara yapmaktadırlar. Dişi atmaca kuşları kahverengi beyaz lekeli yumurta çıkartırlar. Yaklaşık olarak bu yumurtaların üzerinde 5 hafta kadar kuluçkaya yatarlar. Mayıs – Haziran ayında kuluçka dönemi gerçekleşir. Yavrular çıktıktan sonra 5 – 6 hafta kadar sonra tüylenirler ve evcil olarak beslenebilirler. Sonrasında avlanmak için kullanılabilir. Göçmen kuş türlerinden birisi olan atmacalar, küçük yırtıcı kuşlar arasında yer almaktadır. Hızlı ve son derece keskin bir şekilde, bir ok gibi fırlayarak avlarını pençeleri ile hızlı bir şekilde kaçırmadan yakalamaları hayranlık edilesidir.[5]

Kaynak:
[1] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Rize İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Web Sitesi https://rize.ktb.gov.tr/Eklenti/88134,rize-gezi-rehberipdf.pdf
[2] [3]  T.C. Fındıklı Kaymakamlığı
Web Sitesi http://www.findikli.gov.tr/kultur-mutfak
[4] [5] T.C. Çayeli Kaymakamlığı
Web Sitesi http://www.cayeli.gov.tr/atmaca